Hoogbegaafdheid komt veel voor in combinatie met hoogsensitiviteit. Dit is iets wat ik vaker signaleer in de praktijk, al is er nog weinig wetenschappelijke onderbouwing voor. Wat dat betreft zitten we nog maar aan het begin van alle informatie rondom hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid. Wat zou het waardevol zijn als er meer wetenschappelijk onderzoek naar gedaan wordt. Met behulp van deze blog probeer ik woorden te geven aan dat wat ik signaleer in de praktijk en vanuit onderzoeken weet.
20% van de bevolking is hoogsensitief. 2-3% van de bevolking is hoogbegaafd. 10% van de hoogsensitieve personen is hoogbegaafd. En uit onderzoek van Saskia Klaaysen in 2019, wordt duidelijk dat ongeveer 30% van de HSS (Hoogsensitieve sensatiezoeker) hoogbegaafd is of vermoed hoogbegaafd te zijn. Op basis daarvan zou gezegd kunnen worden dat het percentage hoogbegaafden onder hoogsensitieve personen nog hoger is. (Dit zou nader onderzocht moeten worden.)
Wanneer ben je hoogbegaafd?
In de afgelopen jaren heb ik veel hoogsensitieve professionals begeleid, waarvan velen ook hoogbegaafd. De combinatie van hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid intrigeert me. Zo ook de overlap.
Net als hoogsensitiviteit is hoogbegaafheid geen diagnose. Veel belangrijker is dat als je jezelf er in herkent, je jezelf beter kunt leren kennen. Gebeurtenissen uit het verleden vallen zo op hun plek en keuzes maken voor de toekomst wordt makkelijker. Je kunt je daardoor zelfverzekerder voelen.
Toch bemerk ik dat meer informatie en kennis over dit onderwerp bij jezelf en bij de mensen om je heen (werkgevers, managers, familie, schoolleiding etc.) het leven gemakkelijker maakt. Voor kinderen is er veel bekend, maar voor de jongvolwassenen en volwassenen helaas veel minder. Zonde!
Sensitieve hoogbegaafden lopen vaak vast in werk, raken in een burn-out, een bore-out of in een conflict. Slechts 1 op de 5 van de hoogbegaafden voelt zich goed in werk en heeft het gevoel zijn of haar talent te benutten. (Universiteit van Vlaanderen, 2020)
Ik ervaar dat hoogbegaafden veel overeenkomsten hebben met hoogsensitieve personen. Bij de één gaat het alleen sneller, intenser en complexer dan bij de ander.
Uit onderzoek onder hoogsensitieve personen, door Esther Bergsma in 2018, komt naar voren dat 57% van de HSP een burn-out heeft of heeft gehad. Dat betekent, als je weet dat 1 op de 5 hoogsensitief is en 1 op de 7 personen in Nederland een burn-out hebben (gehad), dat in Nederland de mensen met een burn-out of die een burn-out hebben gehad, dat 3 van de 4 daarvan hoogsensitief zijn. Hoogbegaafdheid kan daar ook een rol in spelen. Dan is een bore-out wellicht logischer. Gezien het feit dat de klachten van een burn-out en een bore-out hetzelfde zijn, is het niet duidelijk in welke gevallen het om een burn- of een bore-out gaat.
Omdat ik met beide doelgroepen in aanraking kom, bemerk ik dat alleen het IQ geen graadmeter is. Ik ervaar dat hoogbegaafden veel overeenkomsten hebben met hoogsensitieve personen. Bij de één gaat het alleen sneller, intenser en complexer dan bij de ander. Daarnaast kan je ook nog te maken hebben met de eigenschappen introvert, extravert, sensatiezoeker, strong-willed en beelddenker.
Daarover pratende kreeg ik tijdens de HB Ondernemersdagen van het IHBV (instituut hoogbegaafdheid volwassenen) de geniale opmerking dat een hoogbegaafd iemand misschien wel de combinatie is van de HSP, de sensatiezoeker en de strong-willed (een sterke wil hebben). Daarover denkende bemerk ik dat ze die eigenschappen vrijwel allemaal hebben. Wat ook weer kan verklaren dat Saskia Klaaysen in haar onderzoek veel (vermoedelijk) hoogbegaafden tegenkomt in de categorie hoogsensitieve sensatiezoekers.
Een feit is: hoogbegaafd zijn is meer dan het hebben van een hoog IQ.
Maar wat is hoogbegaafdheid dan precies?
Er zijn diverse meningen en theorieën over wat hoogbegaafdheid precies is.
Het ‘zijnluik’ van Tessa Kieboom vind ik persoonlijk een mooie omschrijving weergeven van wat hoogbegaafdheid is.
Zoals je ziet in onderstaande afbeelding geeft ze weer dat hoogbegaafdheid bestaat uit twee luiken: het cognitieve luik; het denken en het zijnsluik; het voelen.
Het cognitieve luik gaat over je denken, je intellectuele capaciteiten, motivatie en creativiteit.
Het zijnsluik gaat over je voelen, je perfectionisme, rechtvaardigheidsgevoel, hoogsensitiviteit en kritische ingesteldheid. Met daaronder per categorie:
Perfectionisme -> Zeer hoge lat, faalangst, fouten maken
Rechtvaardigheidsgevoel -> Eindeloze discussies en confrontatie met gezaghebbers
Kritische ingesteldheid -> Hoge zelfreflectie, pijnlijke eerlijkheid -> verschil maken tussen vorm en inhoud
Hoogsensitiviteit -> Intense indrukken en waarneming, eerdere confrontatie met gevaar en angst, grotere emotionele intensiteit, scannen van personen.
Een andere mooie omschrijving van hoogbegaafheid is:
‘Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.’ (Kooijman, 2007)
Het model dat hierbij aansluit is het Delphi model.
Maar wat is hoogsensitiviteit dan precies?
Hoogsensitiviteit is:
-> Een aangeboren temperament,
-> met een grote gevoeligheid voor interne en externe stimuli,
-> het diepgaand verwerken van
-> en intens reageren op deze stimuli (Bergsma, 2018)
Hoogsensitieve personen reageren anders in de stadia van opmerken, verwerken en reageren dan niet-hsp.
Deze manier van anders reageren wordt duidelijk uit diverse hersenscans en de betekenis van de overactieve hersendelen die daarbij gepaard gaan. In het boek ‘Het hoogsensitieve brein’ van Esther Bergsma kun je daar alles over lezen.
De overeenkomst tussen hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid
Als je dan analyseert wat onze hersenen met je doen als HSP en dit naast de omschrijving van het zijnsluik van Tessa Kieboom legt, zie ik de volgende overeenkomsten ontstaan.
Denken
Intellectuele capaciteit
Intelligentie gaat over verstandelijke vermogen, processen en vaardigheden, zoals:
- abstract, logisch en consistent kunnen redeneren,
- relaties kunnen ontdekken, leggen en doorzien,
- problemen kunnen oplossen,
- regels kunnen ontdekken in schijnbaar ongeordend materiaal,
- met bestaande kennis nieuwe taken kunnen oplossen,
- zich flexibel kunnen aanpassen in nieuwe situaties,
- zelfstandig kunnen leren, zonder directe en volledig instructie nodig te hebben.(Pieter Drenth (emeritus hoogleraar Psychologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam)
De omschrijving van het hoogsensitieve brein geeft aan dat je voor alle informatie die je binnenkrijgt, gaat fine-tunen met dat wat je al weet en wat er in je lichaam is opgeslagen, en afhankelijk van de sociale setting de juiste reacties, adviezen of opmerkingen geeft.
De hersenen van hoogsensitieve personen krijgen diverse prikkels binnen, zoals prikkels via de zintuigen (zien, horen, voelen, ruiken, etc.). Daarnaast vangen ze ook sociale prikkels op, zoals de sfeer oppikken en aanvoelen hoe iemand in zijn of haar vel zit. Dit komt door de versterkte werking van je spiegelneuronen. Je hersenen spiegelen dan wat er bij de andere in de hersenen gebeurt en je ervaart vervolgens dat wat de ander ervaart. Daarnaast krijg je ook prikkels binnen van nieuwe situaties. Alles wat je van binnen ervaart in je lijf (introceptie) zorgt ook voor extra prikkels die je hersenen moeten verwerken.
Alles wat je binnenkrijgt is veel. Als het te veel is, raak je overprikkeld. Maar als je het kan overzien, dan ben je juist in staat om met al deze informatie doormiddel van jouw ‘optimale – optie – ambitie’ te onderzoeken wat de beste optie is voor de toekomst. Dit zorgt voor jouw grote creatieve vermogen, risico inschatting en voorspellende vermogen. Wat dus weer overeenkomt met de bovenstaande omschrijving van intelligentie, waar ze het hebben over: logisch redeneren, relaties leggen, problemen oplossen, de rode draad zien in chaos, met bestaande kennis nieuwe problemen oplossen, je kunnen aanpassen en zelfstandig kunnen leren.
Zou je dan kunnen zeggen dat het hoogsensitieve brein intelligent is? Ik denk het wel. Waar er wel verschil zit in de snelheid van de één en de ander.
Motivatie en creativiteit
Motivatie en creativiteit worden ook benoemd in het Zijnsluik van Tessa Kieboom. Creativiteit heb ik al toegelicht in bovenstaande omschrijving. Motivatie in relatie tot het hoogsensitieve brein zie ik als volgt:
Motivatie is datgene wat een individu tot bepaald gedrag drijft. Motivatie ontstaat uit een samenspel tussen de biologische (aangeboren) en cultuurafhankelijke (aangeleerde) eigenschappen van een individu en de omgeving van dat individu. (Franzen, 2008)
Op basis hiervan vind ik persoonlijk dat motivatie voor iets niet afhangt van je mate van begaafheid of hoogsensitiviteit. Wat ik in de praktijk wel merk is dat als je ergens niet voor gemotiveerd bent als HSP en/of HB, dat je er dan amper aan kan starten of dat het je heel veel energie kost om er aan te beginnen. Dat koppel ik dan weer vast aan je voorspellende vermogen, wat als het geen ‘nut’ heeft voor de toekomst, waarom zou je er dan aan werken? Dat inzicht heeft niet iedereen en zou naar mijn mening kunnen verklaren waarom het voor een niet-hsp waarbij de hersenen minder voorspellend werken, het makkelijker is om aan ‘nutteloze’ taken (of in hun ogen op dat moment juist nuttig) te werken.
Voelen
In het zijnsluik wordt in het kader van hoogbegaafdheid ook het ‘voelen’ weergegeven. Dit onderdeel bestaat uit: perfectionisme, rechtvaardigheidsgevoel, kritische ingesteldheid en hoogsensitiviteit. Ook deze items vergelijk ik weer met dat wat we nu weten over hoogsensitiviteit.
Perfectionisme
Hier worden zeer hoge lat, faalangst en fouten maken benoemd. Dit doet mij gelijk denken aan het fenomeen ‘rejection sensitivity’ oftewel afwijzingsgevoeligheid. Dat wat aan de orde is bij de hoogsensitieve personen met een slechte jeugd, oftewel, die niet gezien zijn inclusief hun hoogsensitieve aard. Dat mocht er niet zijn. Daardoor hebben ze vaak een gevoel van afwijzing ervaren, wat traumatisch was. Hierdoor hebben ze een overlevingsmechanisme gecreëerd die er alles aan doet om maar geen fouten te maken, zodat het gevoel van afwijzing wordt vermeden. Dit kan doorspelen op vele gebieden in je leven.
Rechtvaardigheidsgevoel
HSP hebben ook een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Dit kan verklaard worden vanuit de theorie van de spiegelneuronen. Als een ander ongelijk wordt behandeld, dan voel jij als het ware aan wat de ander ervaart. Dat wil je niet, het klopt niet. En vooral als je een sterke wil hebt kom je daar voor op.
Het tussen de regels doorlezen en je voorspellende vermogen is vaak leidend in gesprek en daardoor kan het zijn dat je totaal aan de ander voorbij gaat, zonder dat je het zelf doorhebt.
Kritische ingesteldheid
Bij kritische ingesteldheid tref je een hoge vorm van zelfreflectie aan en pijnlijke eerlijkheid -> een verschil maken tussen vorm en inhoud. De kritische ingesteldheid is de laatste fase in hoe het hoogsensitieve brein werkt. Als je gereageerd hebt op een situatie, of juist niet, dan ga je altijd daarna in de zelfreflectiemodus. Heb ik wel het juiste gezegd, had ik niet beter zus of zo? Ook als je niets doet is dat hersendeel van de zelfreflectie overactief. Het staat nooit stil. Belangrijk hierin is dus, dat je voldoende uitdaging hebt, zodat je jouw reflectiemodus kan botvieren op datgene wat interessant is en hoe het beter en leuker kan, in plaats van op jezelf in de negatieve spiraal.
Ten opzichte van anderen kan je vanuit je grote observerende vermogen soms ook heel eerlijk zijn, waarbij je niet altijd rekening houdt met de ander. Dat je als HSP/HB altijd begripvol en inlevend bent vind ik dan ook niet helemaal kloppen. Het tussen de regels doorlezen en je voorspellende vermogen is vaak leidend in gesprek en daardoor kan het zijn dat je totaal aan de ander voorbij gaat, zonder dat je het zelf doorhebt.
Hoogsensitiviteit
Hoogsensitiviteit wordt benoemd als intense indrukken en waarnemen, eerdere confrontatie met gevaar en angst, grotere emotionele intensiteit, scannen van personen.
Dat klopt zeker. Maar het is dus veel meer dan dat zoals eerder omschreven. Vaak wordt hoogsensitiviteit ook verward met het ‘gevoelig zijn voor prikkels’. Dat is dus maar een klein onderdeel van het hoogsensitief zijn en kan ook bij mensen met autisme en adhd voorkomen.
Hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid: interessant voor wetenschappelijk onderzoek
Zoals je in mijn omschrijving hebt gemerkt, vind ik dat de huidige kennis over hoogsensitiveit erg dichtbij de omschrijving over hoogbegaafdheid in het Zijnsluik komt. Dit is iets wat ik al vaker signaleer in de praktijk en met behulp van deze blog geef ik er woorden aan. Er is niks bewezen hierover, het is iets interessants om wetenschappelijk te onderzoeken. Wat dat betreft zitten we nog maar aan het begin van alle informatie rondom hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
Sinds 2015 werken wij met HSP & WERK bewust met hoogsensitieve en hoogbegaafde professionals en ondernemers. Zodat ze hun hoogsensitiviteit leren kennen, ermee rekening houden én ervan gebruikmaken in werk dat écht bij ze past. In dit blog deel ik enkele loopbaanadviezen voor mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit.
Wil je aan de slag met het nog beter leren kennen van jezelf en werk zoeken dat daarbij past? Download het gratis werkboek ‘Ontdek wat je wilt als HSP‘.
Wil je je verder verdiepen in hoogbegaafdheid, neem dan ook eens een kijkje op www.giftedleaders.nl.
Bronnen:
Bergsma, E. (2019), Het hoogsensitieve brein. Waarom je een vis niet moet vragen om in een boom te klimmen, Makkum, Booklight.
Franzen, G. (2008), Motivatie: denken over drijfveren sinds Darwin, Uitgeverij Boom.
Klaaysen, S. (2019), Prikkels bijten niet, Amersfoort, Saskia Klaaysen/ HSP training
Kooijman, M. (2007), Symposium Kenschetsing Hoogbegaafdheid.
Universiteit van Vlaanderen, (2020), Waarom zijn hoogbegaafden zo vaak ongelukkig op het werk, YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=1BbTcy46SIA&t=8s
Van de Ven, R., van Weerdenburg, M., & van Hoof, E. (2016). Working with intensity; The relationship between giftedness and sensitivity in working adults in Flanders and the Netherlands. Unpublished manuscript. Retrieved from https://riannevdven.nl/publicaties/working-with-intensity/
